Relacja ze spotkania z prof. Krzysztofem Kawalcem

20 marca 2014 r. gościem w Instytucie Historii UO był prof. Krzysztof Kawalec, który wygłosił referat na temat: „IPN-zadania, struktura, problemy”. Naczelnik Delegatury Instytutu Pamięci Narodowej w Opolu swoje wystąpienie podzielił na dwie części: w pierwszej przedstawił genezę, budowę i cel instytucji oraz przeszkody, które musi pokonywać; w drugiej części wykładu gość bazował na pytaniach zadawanych przez obecnych na spotkaniu wykładowców i studentów.

Cele Instytutu Pamięci Narodowej określa preambuła Ustawy z dn.18 grudnia 1998 r. Należą do nich m.in.: zachowanie pamięci o ofiarach i szkodach poniesionych przez Naród Polski w latach II wojny św. i po jej zakończeniu, ściganie zbrodni przeciw pokojowi i ludzkości, w tym nazistowskich i komunistycznych. Powinnością instytutu jest zabezpieczanie śladów wyżej wymienionych działań a także popularyzacja przesłania zawartego w sformułowaniach ustawy, która dała początek IPN.

Jest już regułą, że instytucja ta musi borykać się z atakami z różnych stron politycznych.

Po przełomie, jaki zaszedł w 1989 r. i rozwiązaniu Służby Bezpieczeństwa w 1990 r. materiały archiwalne tego urzędu miały być przekazane do Państwowej Służby Archiwalnej. Instytucja ta nie była jednak w stanie ich zagospodarować z powodu niewystarczającej kadry. Dopiero w 1998 r. nastąpiło scalenie stworzonej struktury o charakterze archiwalnym z Komisją Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN o charakterze śledczym (kontynuatorką powołanej w 1945 r. Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce). Dodatkowym problemem z jakim spotkał się nowy twór była wysoka skala zniszczeń dokumentacji, a także jej wykazu-inwentarzy.

IPN składa się z trzech zasadniczych działów: pionu śledczego-Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, archiwalnego-Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów, działu naukowego-Biura Edukacji Publicznej. W 2006 r. utworzono czwarty filar IPN, Biuro Lustracyjne, które ma opiniować o prawdziwości złożonych oświadczeń lustracyjnych przez osoby pełniące funkcje publiczne. Złożenie nieprawdziwego oświadczenia jest przestępstwem.

Pod względem terytorialnym instytucja dzieli się na oddziały, które są powiązane ze strukturą sądowniczą, a także na delegatury.

Jak twierdził prelegent uzyskanie dostępu do akt w opolskiej delegaturze IPN jest proste: wystarczy otworzyć wniosek, a odpowiednie akta zostaną sprowadzone z Wrocławia, przy czym może on mieć charakter prywatny lub naukowy, dziennikarski. Trzeba tylko spełnić postawione formalne przeszkody: okazać legitymację studencką, list polecający od promotora. Profesor zaznaczył, że do 2003 r. punkt z Ustawy z 1998 r. mówił o tym, że do akt nie mogą zaglądać byli funkcjonariusze UB. Sąd Najwyższy uznał jednak, że podział ten narusza podstawowe prawa obywatelskie i obecnie każdy ma możliwość wglądu do tego typu materiałów aktowych.

IPN występuje także jako mecenas historyków zajmujących się czasami najnowocześniejszymi. Ostatnio ukazał się m.in. atlas o żołnierzach wyklętych Tomasza Toborka. Niestety, jak zauważył profesor, występują kłopoty z dostępnością i z dystrybucją dzieł, które wynikają jednak z przepisów instytutu. Dobrze układa się także współpraca z dr. Zbigniewem Bereszyńskim, który jest autorem dzieła na temat opolskiej „Solidarności”.

Pan Profesor odniósł się także do katastrofy gibraltarskiej. Uważa, że dzięki działaniom, które podjął ówczesny prezes instytutu Janusz Kurtyka w sprawie ekshumacji zwłok Władysława Sikorskiego, można było się przekonać o bezzasadności twierdzeń na temat domniemanego zamachu na generała, ponieważ charakter obrażeń na jego ciele odpowiadał temu, czego można oczekiwać po wypadku samolotowym u przytomnego człowieka. W ten sposób IPN obala pewne mity, którego twórcami są: Tadeusz A. Kisielewski i redaktor Dariusz Baliszewski.

Spotkanie przebiegło w kameralnej, miłej atmosferze mimo podjęcia przez gościa dość kontrowersyjnej tematyki, co miało odzwierciedlenie w zadawanych przez uczestników spotkania pytaniach.

(oprac. Aleksandra Morawiak)